Het Bloemaert-effect

Fluitspeler Abraham Bloemaert

Detail Fluitspeler Abraham Bloemaert

Laatst bezocht ik de expositie het Bloemaert-effect in het Centraal Museum in Utrecht. En effect had Abraham Bloemaert zeker. In zijn tijd op andere kunstenaars. Hij werd niet voor niets de ‘Vader van de Utrechtse schilderschool’ genoemd.

En nu ook op mij. Ik was gebiologeerd door zijn rijke kleurgebruik, de veelzijdigheid in thema´s van portretten en landschappen tot en met religieuze schilderingen. Zijn knappe tekenkunst, de variatie in schilderstijlen en zijn dramatische gebruik van lichtinval á la Caravaggio.

Directe invloed
Tijdens mijn rondgang door het museum stond ik met mijn neus op zijn schilderijen om de textuur te zien, het kleurgebruik. Om de gedetailleerde weergave in me op te nemen van de rood met gouden priestermantel in ´De aanbidding van de drie koningen´. Dan liep ik weer meters naar achteren om het hele beeld te bewonderen van zijn metershoge doeken.

Verdieping
Een interessante toevoeging aan deze expositie vond ik de verdieping door tentoongestelde ondertekeningen van fragmenten uit zijn schilderijen en de bijbehorende pigmenten. Zo kon je zien waar en hoe hij deze kleuren heeft gebruikt.

De andere verdieping was de uitlichting van het voorbeeldenboek De Teeken-konst. Een van zijn zoons, Frederick Bloemaert, heeft dit tekenboek in de jaren vijftig van de 17e eeuw samengesteld met prenten en tekeningen van zijn vader. Dit boek diende als voorbeelden- en studieboek voor kunstenaars in opleiding. Hierin zie je ook ontwerpen terug die hij later heeft uitgewerkt in zijn schilderijen.

Het boekje biedt een overzicht van het veelzijdige oeuvre van Abraham Bloemaert en het geeft meer informatie over composities en de opleiding tot schilder in de 17e eeuw.

Nog meer verdieping
Boemaert had nog een onbedoeld effect op mij. Na de expositie was ik zo enthousiast dat ik me nog verder in hem ben gaan verdiepen. Wie was nou die Bloemaert? Wat was zijn kracht? Hoe zag zijn leven eruit?

Hij verkeerde in een inspirerende omgeving. Utrecht was in de 17e eeuw een belangrijke bakermat waar verschillende stijlen en thema’s voor het eerst tot ontwikkeling kwamen. Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer en Frans Hals werden door het werk van de Utrechtse meesters beïnvloed. Ik voel dan nu een soort van trots dat Utrecht toen zo’n belangrijke invloed had.

Vader van de Utrechtse schildersschool
Bloemaert zelf vervulde ook een belangrijke rol voor de Nederlandse kunst. Hij leidde een groot aantal schilders op, onder wie de caravaggisten Hendrick ter Brugghen en Gerard van Honthorst en de Italianisanten Jan Both, Cornelis van Poelenburgh en Jan Baptist Weenix. Vandaar zijn bijnaam ‘Vader van de Utrechtse schilderschool’.

Andersom inspireerden zijn leerlingen hem ook. Zij reisden naar Italië, kwamen in aanraking met de revolutionaire kunst van Caravaggio en beïnvloedden hun eigen leermeester met de nieuwe stijl. Een klein aantal werken van Bloemaert onderscheidt zich door sterke licht-donkercontrasten, typisch voor Caravaggio. Dat is heel goed zichtbaar een van Bloemaerts meest succesvolle schilderijen: ‘de fluitspeler’.

Aanbidding van de 3 koningen Abraham Bloemaert

Aanbidding van de 3 koningen Abraham Bloemaert

Bisschopsmantel wordt koningsmantel
De 15e-eeuwse bisschopsmantel van David van Bourgondië heeft als inspiratie gediend in drie van Bloemaerts schilderijen. De mantel op de schilderijen komt qua kleur- en stofpatroon exact overeen met de echte bisschopsmantel of kazuifel*. Twee keer als de mantel van de oude koning Melchior die in aanbidding knielt voor het kindje Jezus en één keer als de mantel van een van de vier kerkvaders in het altaarstuk ´De vier kerkvaders´. Deze laatste hangt nu samen met de mantel in het Museum Catharijneconvent in Utrecht. Abraham Bloemaert ligt in de Catharijnekerk of Sint Catharinakathedraal direct ernaast begraven.

Zo zijn inspiratiebron, schilderij en schilder weer verenigd. En ben ik terug waar ik begon: bij Abraham Bloemaert en het Bloemaert-effect.

_________________________

* Kazuifel uit goudbrokaat
Een kazuifel is een religieus kledingstuk zonder mouwen dat door de priester wordt gedragen tijdens het opdragen van de mis. De kazuifel die Abraham Bloemaert als voorbeeld voor zijn schilderijen gebruikte, is gemaakt uit een goudbrokaten stof, die is versierd met een roodfluwelen granaatappelpatroon. De granaatappel wordt in de christelijke symboliek gebruikt voor de opstanding van Christus. Naast het luxueuze stofgebruik werd de kazuifel aan de voorzijde versierd met goudkleurige stroken en geborduurde religieuze taferelen.

Bron: Centraal Museum.