Drie heiligen op een rij

Eerder vertelde ik hoe Jan van Scorel tot het schilderen van het Lockhorst drieluik kwam. Toen ontdekte ik ook dat elk paneel eigenlijk een schilderij op zich is. Een schilderij vol verhalen. Helaas heeft niet elke heilige op het linker paneel  een blij verhaal…

Linkerpaneel Lockhorst drieluik, 1526-1527

Linkerpaneel Lockhorst drieluik, 1526-1527

Verloofd met Jezus Christus
Zo ging ik beter kijken naar de dame helemaal links op het linker paneel. Wie is toch die schaars geklede schone? Ze heeft wel heel weinig om het lijf. En wat doet ze daar met een schaap aan haar voeten en een degen in haar hand?

Deze dame stelt de heilige Agnes voor die als 13-jarige weigerde te trouwen, omdat ze volgens zichzelf al met Jezus Christus verloofd was. Daarom werd ze bedreigd, gemarteld en verkracht. En uiteindelijk zelfs vermoord door een steek met een zwaard in haar keel.

De legende wil dat zij acht dagen nadat ze was begraven in de catacomben (3e of 4e eeuw) aan de via Nomentana in Rome, werd gezien in een gouden kleed, met een verlovingsring van Jezus Christus aan haar vinger en haar rechterzijde een wit lam. In de 7e eeuw werd op deze plek de basiliek Sint Agnes buiten de muren gebouwd. Op haar naamdag (21 januari) zegent de paus in deze kerk nog steeds twee lammeren.

Beschermheilige hoornvee
En wie is die rijk uitgedoste heilige die met zijn rug naar haar toestaat? Wat doet hij met die hoorn in zijn handen?

Deze man is paus Cornelius. De hoorn (cornu) is een associatie met zijn naam Cornelius. Hij is dan ook beschermheilige van de boeren en het rundvee (met name hoorn- en kleinvee).

In 251 werd Cornelius tot bisschop van Rome gewijd, en dus ook tot paus. Helaas duurde zijn loopbaan als paus niet lang. Zijn gematigde houding tegenover afvallige christenen bracht hem in conflict met Novatianus die extreme opvattingen verdedigde en zichzelf als paus zag (hij werd niet officieel erkend). Toen keizer Trebonianus Gallus de kerkvervolgingen opnieuw aanscherpte, werd paus Cornelius verbannen en gevangengenomen in Civitavecchia. Hier stierf hij in juni 253.

Officieel stierf hij door de ontberingen van zijn verbanning. Maar volgens sommigen gebeurde dit door onthoofding en daarom kreeg hij de titel ‘martelaar’ en werd hij als heilige vereerd.

Bijzonder is dat Van Scorel hem op dit schilderij de gelaatstrekken van paus Adriaan VI heeft gegeven, die meer dan duizend jaar later leefde: van 1459 tot 1523. Adriaan VI is de enige Nederlandse paus die we hebben gekend. Jan van Scorel heeft ongeveer een jaar in Rome voor hem gewerkt.

De vader van het kloosterleven
En de oude grijsaard met de baard; zit die nu werkelijk op de rug van een varken of lijkt dat alleen maar zo?

Deze christelijke heilige is bekend onder meerdere namen waaronder Antonius van Egypte, Antonius-Abt,  Antonius de Grote of Antonius met het varken

Antonius werd in 251 in Egypte geboren als kind van rijke ouders. Nadat zijn ouders stierven toen hij twintig jaar was, gaf hij alle bezittingen aan de armen en trok zich in eenzaamheid in de woestijn terug.

Later voegden andere christenen zich bij hem en vormden een van de eerste gemeenschappen van monniken in zijn klooster van Sint Antonius in de Oostelijke Woestijn van Egypte. Daarom staat hij ook wel bekend als de vader van het kloosterleven.

De bijnaam Antonius met het varken kreeg hij pas in de Middeleeuwen. De Antonieten, leden van de naar hem vernoemde verpleegorde, mochten hun varkens vrij laten rondlopen als vergoeding voor de verpleging die zij verstrekten. Op zijn naamdag 17 januari werden deze varkens geslacht en het vlees verdeeld onder de armen.

Op dit schilderij heeft Jan van Scorel hem dan ook afgebeeld met de herkenbare attributen: het varken en de kluizenaarsstaf.

Drie heiligen verenigd
Deze drie heiligen hadden tijdens hun korte of lange leven niets met elkaar te maken. Eeuwen later vereeuwigde Jan van Scorel hen samen op het doek, maar zonder dat ze met elkaar in contact zijn. Samen en toch apart.

Bron: Wikipedia.nl
_______________________________________________________________________

De intocht van Christus in Jeruzalem en ander werk van Jan van Scorel is te bewonderen in het Centraal Museum. Lees meer over Het LockhorstdrieluikDe intocht van Christus in Jeruzalem op het middenpaneel en Nog meer heilige verhalen op het rechter paneel.