De bedreigde zwaan

e bedreigde zwaan  - Jan Asselijn, circa 1652, Rijksmuseum

De bedreigde zwaan – Jan Asselijn, circa 1652, Rijksmuseum

Toen ik voor het schilderij De bedreigde zwaan stond, voelde juist ik mij bedreigd. Ik voelde me bedreigd door haar intimiderende houding met gespreide vleugels en wijde poten, en hoorde de zwaan letterlijk sissen.

Het deed me denken aan afgelopen zomer toen mijn vriend en ik langs een zwaan wilden wandelen die haar eieren bewaakte. Dat was een slecht idee! Een heel slecht idee! Nog voor we haar naderden, ging de zwaan met wijde poten wild sissend voor het nest staan. Klaar om elk moment op ons af te stormen. Ik heb wel eens gehoord dat zwanen met hun sterke vleugels je botten kunnen breken. Er restte ons dus niets anders dan op onze schreden terug te keren. Af en toe keek ik voorzichtig achterom of ze ons achterna kwam, maar ze bleef waakzaam op haar post.

Beschermen tegen elke dreiging
De zwaan op het schilderij waakt ook over haar eieren. De witte donzen veertjes vliegen in het rond door haar wild slaande vleugels. Maar waar is de dreiging dan? Nu zie ik het: linksonder in beeld zwemt een zwarte hond. Eigenlijk vind ik de hond er niet echt heel dreigend uitzien zo met die lieve zwarte krulletjes op zijn kop en de tong slap uit zijn bek. De zwaan denkt daar kennelijk anders over. Dat dacht de onze van de zomer ook. Alles wat zich richting het nest beweegt vormt kennelijk een bedreiging.

Dubbele betekenis
Bij dit schilderij is trouwens de vraag wat nu de echte bedreiging vormt. In elk geval heeft de schilder zelf deze bedreiging niet kunnen afbeelden. In het schilderij zie je namelijk een aantal verwijzingen naar iets wat zich pas na de dood van Jan Asselijn in 1652 heeft afgespeeld.

Als je goed kijkt, zie je op een van de drie eieren ‘HOLLAND’ staan. Onder de zwaan staat ‘DE RAAD-PENSIONARIS’ en boven de hond die een bedreiging vormt: ‘DE VIAND VAN DE STAAT ‘. Volgens de documentatie van het Rijksmuseum zou dit schilderij een allegorie zijn voor de raadspensionaris van Holland die de Republiek (de eieren) wist te beschermen tegen de oprukkende machten uit Frankrijk en Engeland (de vijanden). Johan de Witt werd pas na de dood van Jan Asselijn in 1653 raadspensionaris, dus waarschijnlijk heeft iemand anders de teksten later toegevoegd.

Naast het feit dat de zwaan wit is, was de zwaan ook het familiesymbool van de familie De Witt. Of het nu feitelijk klopt of niet, het is wel een mooi verhaal. En een mooi schilderij dat met recht in de eregalerij van het Rijksmuseum hangt.

Bronnen: Rijksmuseum.nl, Dit is Nederland, In tachtig meesterwerken, Hans den Hartog Jager