Wat bezielde deze dames?

Heilige grootmartelaressen Paraskeva Pjatnitsa, Catharina en Barbara

Heilige grootmartelaressen Paraskeva Pjatnitsa, Catharina en Barbara, Russisch, 1675-1700

Wat bezielde deze dames toch? En al die andere martelaren en martelaressen? Die vraag ging steeds door mijn hoofd bij de expositie Goddelijk Inspiratie in Museum Catharijneconvent. Zelf ben ik niet gelovig en kan me dus maar moeilijk in het martelaarschap verplaatsen.

Op deze Russische ikoon* zie je de heilige Paraskeva Pjatnitsa, Catharina en Barbara die zijn gestorven voor hun geloof. Deze dames hadden stuk voor stuk hun hart verpand aan Jezus. Hoe werkt dat nou? Dat je verliefd bent op iemand die niet meer leeft? Waarvan voor mij de vraag is of die überhaupt heeft geleefd. Volgens de  orhodox-christelijke benadering is Jezus (Jesjoea in het Hebreeuws) de ‘gezalfde’ van God is en zelf ook God (de leer van de goddelijke drie-eenheid). Dus eigenlijk hadden ze hun ‘ziel verkocht’ aan God. En dat moesten ze bekopen met martelingen en uiteindelijk de dood.

Soort Droste-effect van devotie
Deze drie martelaressen hebben hun martelingen vol overtuiging doorstaan. Volgens Museum Catharijneconvent werden zij voortdurend gered door hun diepe geloof of door de tussenkomst van engelen. Als een soort medaille voor hun volharding dragen ze alle drie het martelaarskruisje. Op deze ikoon draagt de heilige Catharina een schriftrol met de geloofsbelijdenis. Bovenaan in het midden van de rand zie je Christus aan wie ze hun leven hebben gewijd. De zilveren bekleding wordt ook wel een oklad genoemd en is een geschenk aan de heiligen uit dankbaarheid voor het verhoren van een gebed. Het lijkt wel een soort devotie voor de devotie.

Stripverhalen avant la lettre
Sommige ikonen zijn complete stripverhalen waarin de levens en de wonderen van de heiligen in beeld gebracht. Daaruit blijkt dat de legendes grotendeels overeenkomen. Zo zijn bij de tentoonstelling Goddelijke Inspiratie ook panelen met meerdere scènes uit het leven van Catharina en Paraskeva Pjatnitsa te zien. De heilige Barbara is in deze expositie niet apart uitgebeeld, maar op internet vond ik wel meer informatie over haar levensloop.

Barbara en de toren
Volgens de overlevering is mijn naamgenoot door haar heidense vader opgesloten in een toren om haar te beschermen tegen alle jongemannen die naar haar hand dongen. Ook liet hij speciaal voor haar een badhuis bouwen, zodat ze niet in de verleiding zou komen in de openbare baden. In dit badhuis zaten eerst twee ramen, maar zij liet er zelf een derde venster in bouwen. Om heimelijk de heilige drie-eenheid te eren…

Toen haar vader merkte dat ze zich tot het Christendom had bekeerd, liet hij haar folteren. Maar wonder boven wonder genazen ‘s nachts haar wonden op miraculeuze wijze. Uiteindelijk onthoofdde hij haar, maar werd daarop zelf dodelijk door de bliksem getroffen.

Ze wordt gewoonlijk voorgesteld met andere attributen zoals een kroon en martelpalm, of met een zwaard (waarmee ze werd gedood). Maar de toren met drie ramen spreekt wel het meeste tot mijn verbeelding. Zo heeft ook het Barbarabeeld in de St. Catharinakathedraal in Utrecht een toren in de hand.

Catharina boog voor geen enkele marteling
De hier afgebeelde vrouw is de heilige Catharina van Alexandrië, ofwel ‘De heilige Katharina, de grote martelares’. Haar naam betekent ook ‘de altijd reine’. De heilige Catharina van Alexandrië stierf in 307 en was een van de populairste heiligen van de Middeleeuwen.

Volgens de verhalen kende Catharina op 15-jarige leeftijd alle werken van Plato al uit haar hoofd. Toen ze net Jezus haar maagdelijkheid had beloofd, werd keizer Maxentius verliefd op haar. Na haar afwijzing van hem, wilde hij haar dwingen haar geloof af te zweren met gruwelijke folteringen. Ook stuurde hij veertig heidense filosofen op haar af om haar te bekeren, maar in plaats van Catharina werden de geleerden bekeerd tot het Christendom. Vervolgens wilde hij haar laten verpletteren met een rad waarop scherpe ijzeren punten waren gemonteerd. Alleen brak het rad getroffen door de bliksem en hield Catharina stand. Toen hij haar wilde laten verbranden, waaide het vuur uiteen en verbrandde de beulen. Na al deze mislukte pogingen om haar te bekeren, liet hij haar uiteindelijk onthoofden.

Oudste en meest bekende klooster
Uit haar halswond stroomde melk die de stad van de pest bevrijdde. Volgens de legende werd haar lichaam door engelen naar de Sinaïberg gebracht, waar het rond het jaar 800 door pelgrims werd teruggevonden. Misschien werd ze daarom pas in de Middeleeuwen zo populair? Naast de berg werd later een van de oudste en meest bekende kloosters ter wereld gebouwd dat naar haar vernoemd is: het  Katharinaklooster. Ook de St. Catharinakethedraal in Utrecht is aan haar gewijd.

Paraskeva Pjatnitsa vervolgd door de Romeinse keizer  
Anders dan de heilige Barbara waren de ouders van Paraskeva Pjatnitsa wel christelijk. Bij haar geboorte op een vrijdag noemden zij haar Paraskeva; vrijdag in het Grieks. Nadat haar ouders jong waren gestorven wijdde ze zich geheel aan het christelijke geloof en bekeerde ze velen. Volgens de informatie op de website Russian Icons stierf ze in 300 na Christus, tijdens de vervolgingen van christenen door de Romeinse keizer Diocletianus. De heilige weigerde om een offer te brengen aan heidense goden. Ze werd onderworpen aan diverse folteringen, opgehangen aan een boom en in een gevangenis gegooid waar ook zij op wonderbaarlijke wijze genas. Daarna werd ze opnieuw opgehangen aan een boom en verbrand door fakkels. Uiteindelijk werd St. Paraskeva onthoofd, en begroeven de christenen haar lichaam.

Beschermster van de vrouw
Ze is nu de meest bekende en favoriete heilige van Rusland. Haar imago wordt geassocieerd met het thema van het lijden van Christus en de Goede Vrijdag. Haar witte kap is het symbool van haar maagdelijkheid. Paraskeva wordt beschouwd als beschermvrouwe van vrouwen en meisjes en is patrones van de kooplieden en de markten, welke laatste immers vooral op vrijdag worden gehouden.

Ook nadat ik me grondig in het leven van deze dames en hun volle overgave heb verdiept, kan ik er nog steeds niet bij. Waarom zou je zo lijden en jezelf opofferen aan een geloof? Wat heb je eraan als je postuum vereerd wordt? Niets, helemaal niets, denk ik dan. En toch, toch bewonder ik ze ook dat ze zo konden gaan voor hun ware geloof….

_________________________________________________________________________

* Ikoon: afbeelding van Christus, de Moeder Gods, heiligen of hoogfeesten. Zij behoren tot de orthodokse kerken en zijn onlosmakelijk verbonden met het kerkelijke en spirituele leven van deze kerken en gelovigen.

Deze ikoon en vele andere zijn tot 4 augustus 2013 te zien bij de tentoonstelling Goddelijke Inspiratie in Museum Catharijneconvent.

Bronnen: Museum Catharijneconvent , WikidpediaSt. Catharinakathedraal,
RussianIcons